Tác hại của rác thải nhựa với môi trường, đời sống con người

Rác thải nhựa một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với môi trường sống trên toàn thế giới, bao gồm cả Việt Nam. Với khả năng phân hủy chậm, rác thải nhựa tích tụ ngày càng nhiều, gây ô nhiễm nghiêm trọng cho đất, nước, và không khí. Không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến các hệ sinh thái tự nhiên, mà rác thải nhựa còn tác động trực tiếp đến sức khỏe và đời sống con người. 

Rác thải nhựa là gì?

Nhựa hay chất dẻo tổng hợp là loại vật liệu không tồn tại tự nhiên mà do con người tạo ra. Chúng có thời gian phân hủy rất lâu, có thể kéo dài từ hàng trăm đến hàng ngàn năm (ví dụ: chai nhựa cần khoảng 450 - 1000 năm để phân hủy, trong khi ống hút nhựa và túi nilon có thể mất từ 100 - 500 năm). Rác thải nhựa là các sản phẩm nhựa sau khi đã được sử dụng và bị thải ra môi trường như túi nhựa, chai nhựa, ống hút nhựa và các loại chất dẻo tổng hợp khác.

Thực trạng về tác hại nhựa ở Việt Nam

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, trong đó từ 0,28 - 0,73 triệu tấn đổ ra biển, nhưng chỉ 27% lượng rác thải nhựa này được tái chế. Hiện nay, 90% rác thải nhựa tại Việt Nam chủ yếu được xử lý bằng cách chôn lấp và đốt, chỉ 10% được tái chế.

Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ lớn từ rác thải nhựa khi lượng rác tăng nhanh chóng, từ 1,8 triệu tấn/năm (năm 2014) lên 3,27 triệu tấn/năm hiện nay. Tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, mỗi ngày có khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi nilon được thải ra môi trường.

Tình trạng phân loại, thu hồi, và tái chế rác thải nhựa còn hạn chế. Rác thải nhựa và túi nilon chiếm 8-12% chất thải rắn sinh hoạt, nhưng chỉ khoảng 11-12% được tái chế. Phần lớn rác nhựa bị chôn lấp hoặc đốt, gây nguy cơ ô nhiễm đại dương nghiêm trọng. Đặc biệt, 5% rác thải y tế là rác nhựa, trong đó có khoảng 22 tấn mỗi ngày chứa cả rác thải nguy hại, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Để khắc phục vấn đề rác thải nhựa, Việt Nam cần có lộ trình giảm thiểu và phân loại rác tại nguồn, đẩy mạnh tái sử dụng và tái chế, sử dụng vật liệu thay thế túi nilon, và đầu tư công nghệ tái chế nhựa.

Nguồn gốc phát sinh của rác thải nhựa

Rác thải nhựa từ sinh hoạt: Phát sinh từ hoạt động sinh hoạt hàng ngày của con người như túi nilon, chai nhựa, hộp nhựa. Với lối sống ngày càng bận rộn, nhu cầu sử dụng các sản phẩm tiện lợi và dùng một lần ngày càng tăng, kéo theo lượng rác thải nhựa cũng tăng lên theo cấp số nhân.

Rác thải nhựa từ hoạt động công nghiệp: Các nhà máy, xí nghiệp, và khu công nghiệp trong quá trình sản xuất, thi công, cũng như hoạt động sinh hoạt của cán bộ và công nhân đều tạo ra một lượng lớn rác thải nhựa.

Rác thải nhựa từ các khu du lịch, dịch vụ: Các khu vực buôn bán, khu vui chơi giải trí, nhà hàng, khách sạn là nguồn phát sinh rất nhiều rác thải nhựa, do nhu cầu sử dụng đồ tiện lợi và các sản phẩm dùng một lần.

Rác thải nhựa từ y tế: Ngành y tế sử dụng đồ dùng một lần để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và tuân thủ các quy định an toàn bệnh nhân, dẫn đến việc phát sinh lượng lớn rác thải nhựa. Các loại rác thải từ y tế bao gồm túi nilon, bao gói vật tư thiết bị y tế, dụng cụ đóng gói thuốc, hóa chất, kim tiêm, găng tay, chai và lọ thuốc.

Việc kiểm soát nguồn gốc phát sinh rác thải nhựa là bước quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trường sống cho chúng ta và thế hệ mai sau.

Tác hại của rác thải nhựa đến cuộc sống con người

Rác thải nhựa rất khó bị phân hủy trong môi trường tự nhiên, với thời gian phân hủy khác nhau tùy loại nhựa, nhưng thường kéo dài từ hàng trăm đến hàng nghìn năm. Theo báo Môi trường & Đô thị, chai nhựa mất từ 450 - 1000 năm để phân hủy, ống hút và nắp chai cần từ 100 - 500 năm, còn bàn chải đánh răng có thể mất đến 500 năm.

Tác động đến động vật và hệ sinh thái: Rác thải nhựa khi bị động vật nuốt phải có thể gây chết, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng và làm mất cân bằng sinh thái. Nhiều loài động vật biển như rùa và cá voi thường bị mắc kẹt hoặc nuốt phải các mảnh nhựa, dẫn đến chết do tắc ruột hoặc ngộ độc.

Ảnh hưởng đến môi trường không khí và nước

Khi đốt: Việc xử lý rác thải nhựa bằng cách đốt sinh ra các chất độc như dioxin và furan, gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Những chất này có thể gây ngộ độc, ảnh hưởng đến hệ nội tiết, suy giảm miễn dịch, và là nguyên nhân gây ra các bệnh ung thư.

Khi chôn lấp: Rác thải nhựa khi chôn lấp làm đất mất khả năng giữ nước và dinh dưỡng, ngăn cản quá trình trao đổi oxy, ảnh hưởng xấu đến sự sinh trưởng của cây trồng. Hơn nữa, nó còn gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến sự sống của các vi sinh vật có lợi trong đất.

Gây ô nhiễm tại các điểm du lịch

Rác thải nhựa còn gây ra tình trạng “ô nhiễm trắng” tại các điểm du lịch, làm giảm chất lượng không gian nghỉ ngơi và giải trí của con người. Sự hiện diện của các sản phẩm nhựa như chai, túi, và ống hút tại bãi biển và khu du lịch gây mất mỹ quan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành du lịch.

Có thể thấy, tác hại của rác thải nhựa là vô cùng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến mọi sinh vật và môi trường sống. Chính vì vậy, mỗi người cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, tham gia tích cực vào các hoạt động chống rác thải nhựa thông qua những sáng kiến và hành động cụ thể như giảm thiểu sử dụng đồ nhựa, phân loại rác và tái chế. 

Giải pháp phòng tránh rác thải nhựa

Các sản phẩm nhựa có đặc tính bền, tiện dụng và giá thành rẻ, mang lại nhiều tiện ích cho cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, lượng rác thải nhựa ngày càng tăng đang gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường đất, nước và không khí. 

Việc loại bỏ hoàn toàn nhựa khỏi cuộc sống là điều rất khó khăn, do đó chúng ta cần thực hiện những biện pháp hạn chế sử dụng và nâng cao khả năng tái chế rác thải nhựa.

Phân loại rác thải nhựa từ nguồn

Phân loại rác thải nhựa từ đầu nguồn giúp tăng cường khả năng tái chế và giảm thiểu lượng rác thải. Tuy nhiên, thói quen của nhiều người vẫn là để chung tất cả các loại rác với nhau, điều này gây khó khăn trong quá trình thu gom và xử lý. Việc phân loại rác ngay từ đầu sẽ giúp:

• Giảm khó khăn cho nhân viên môi trường khi thu gom rác.
• Tiết kiệm thời gian cho công đoạn xử lý rác.
• Giảm nguy cơ rác thải nhựa bị lẫn, bị bẩn, phải chôn hoặc đốt, gây tác động xấu đến môi trường.

Tái sử dụng các sản phẩm nhựa

Tái sử dụng là biện pháp hiệu quả giúp hạn chế rác thải nhựa. Thay vì vứt bỏ sau một lần sử dụng, hãy tái sử dụng chai nhựa, hộp nhựa cho nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn làm chậu hoa, ống cắm bút, hay đựng nước và bột giặt. Tuy nhiên, cần lưu ý không nên tái sử dụng vỏ chai đựng hóa chất, thuốc tẩy vì có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe.

Thay thế túi nylon bằng sản phẩm thân thiện với môi trường

Việc sử dụng túi nylon đã trở thành thói quen của nhiều người, nhưng loại túi này mất từ 500 đến 1000 năm để phân hủy. Thay vì sử dụng túi nylon, chúng ta có thể thay thế bằng các loại sản phẩm thân thiện như:

• Túi giấy
• Túi vải tái sử dụng nhiều lần
• Túi dệt từ sợi nylon có thể sử dụng lại
• Túi tự hủy, phân hủy sinh học

Hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa tại các hộ gia đình

Việc sử dụng đồ nhựa trong gia đình Việt Nam rất phổ biến do giá rẻ và tiện dụng. Tuy nhiên, hãy dần từ bỏ thói quen này và thay thế bằng các vật liệu thân thiện như:

• Mua thực phẩm được đóng gói bằng hộp bã mía thay vì nhựa.
• Chọn mua ở các cửa hàng, quán nước sử dụng ly bã mía hoặc thủy tinh, inox thay cho đồ nhựa một lần.
• Vứt rác đúng nơi quy định và phân loại rác để nâng cao khả năng tái chế.

Hạn chế sử dụng đồ ăn nhanh và đồ uống dùng một lần

Việc sử dụng đồ ăn nhanh với sản phẩm nhựa dùng một lần như cốc, dĩa, thìa, và hộp xốp đã trở nên phổ biến. Để giảm thiểu lượng rác thải này, hãy hạn chế sử dụng đồ nhựa và thay thế bằng các vật liệu thân thiện với môi trường.

Tránh đốt rác thải nhựa tại nhà

Việc tự đốt rác thải nhựa hoặc xử lý rác bằng cách đốt ở các điểm thu gom nhỏ lẻ gây ra nhiều nguy hại. Các chất độc như dioxin và furan phát sinh trong quá trình đốt nhựa có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, làm giảm khả năng miễn dịch, gây rối loạn tiêu hóa và thậm chí là ung thư. Đốt nhựa còn có thể gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng tới tầng ozone.

Nâng cao nhận thức cộng đồng

Giải pháp bền vững nhất để xử lý rác thải nhựa là nâng cao nhận thức của cộng đồng. Mỗi người cần hạn chế sử dụng đồ nhựa và tham gia thu gom, phân loại rác thải nhựa đúng cách. 

Việc tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về tác hại của rác thải nhựa là điều cần thiết. Cần khuyến khích việc tái sử dụng chai lọ, dùng dụng cụ ăn uống bằng gỗ, sứ, và thay chai nhựa bằng bình thủy tinh.

Các đối tượng tuyên truyền chính bao gồm

• Người tiêu dùng
• Nhà bán lẻ và phân phối
• Nhà sản xuất túi nylon

Nội dung tuyên truyền

• Tác hại của túi nylon đối với kinh tế, xã hội, môi trường, và sức khỏe cộng đồng.
• Khuyến khích sử dụng các loại túi thân thiện với môi trường, tái sử dụng nhiều lần.
• Biện pháp giảm sử dụng và tái chế túi nylon trong đời sống hàng ngày.
• Ý nghĩa của việc phân loại và tái chế túi nilon.

Việc giảm thiểu rác thải nhựa không chỉ phụ thuộc vào sự thay đổi hành vi của mỗi cá nhân mà còn cần sự hợp tác của cộng đồng và sự cam kết của các tổ chức, doanh nghiệp. Mỗi hành động nhỏ từ mỗi người sẽ góp phần bảo vệ môi trường sống cho hiện tại và tương lai.

Hy vọng qua bài viết trên, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tác động tiêu cực của rác thải nhựa và nhận thức được tầm quan trọng của việc giảm thiểu, tái chế để bảo vệ môi trường. Việc thay đổi thói quen tiêu dùng và nâng cao ý thức cộng đồng sẽ giúp giảm bớt lượng rác thải nhựa, xây dựng một môi trường sống bền vững cho thế hệ tương lai. Cảm ơn bạn đã dành thời gian quan tâm và đọc bài viết.