Ketamin là gì? Tác hại của ketamin đối với thể chất và tinh thần
Ketamin là một loại thuốc thuộc nhóm loại III, thường được sử dụng như một loại thuốc gây mê trong y tế, đặc biệt trong các bệnh viện và cơ sở y tế. Tuy nhiên, ngoài công dụng hợp pháp này, ketamin còn bị lạm dụng để tạo cảm giác ảo giác và an thần mạnh, dẫn đến nhiều nguy cơ nghiện ngập và các tác động tiêu cực đến sức khỏe.
Ketamin là gì?
Ketamin là một loại thuốc gây mê được sử dụng phổ biến trong các bệnh viện từ hơn nửa thế kỷ trước, nhờ tác dụng gây tê, giảm đau hiệu quả và giúp kiểm soát hội chứng căng thẳng sau chấn thương (PTSD).
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ketamin vào danh mục các thuốc thiết yếu nhờ vào tính hiệu quả và an toàn vượt trội so với nhiều loại thuốc gây tê và gây mê khác. Ngoài ra, ketamin cũng được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực thú y như một loại thuốc gây mê.
Gần đây, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt việc lưu hành một dược phẩm có tên thương mại là Spravato, chứa esketamin (một đồng phân của ketamin), dưới dạng xịt mũi để điều trị trầm cảm nặng và các trường hợp có nguy cơ tự sát khi các thuốc chống trầm cảm thông thường không mang lại hiệu quả.
Chỉ định sử dụng ketamin
- Phẫu thuật lấy thai: Sử dụng ketamin để gây mê trong các ca mổ lấy thai.
- Phẫu thuật nha khoa, tai mũi họng và mắt: Ketamin được chỉ định cho các ca phẫu thuật nhổ răng, phẫu thuật tai mũi họng, và phẫu thuật mắt.
- Phẫu thuật nông: Ketamin được sử dụng để băng bó, cắt bỏ mô hoại tử, ghép da cho bệnh nhân bỏng.
- Phẫu thuật chỉnh hình: Được sử dụng trong các ca sinh thiết, cắt cụt chi, nắn xương và các phẫu thuật chỉnh hình khác.
- Gây mê trong chẩn đoán và phẫu thuật ngắn: Ketamin được dùng để gây mê cho các thủ thuật chẩn đoán thần kinh, như làm tủy đồ, chụp não và chọc dò tủy sống.
- Bệnh nhân hen phế quản hoặc tụt huyết áp: Sử dụng ketamin để gây mê cho những bệnh nhân mắc hen phế quản hoặc tụt huyết áp.
Chống chỉ định sử dụng ketamin
- Bệnh nhân có triệu chứng ảo giác hoặc rối loạn thần kinh: Không nên sử dụng ketamin cho những người mắc các bệnh về thần kinh, có triệu chứng ảo giác.
- Tăng nhãn áp hoặc tổn thương mắt: Ketamin chống chỉ định với bệnh nhân có tăng nhãn áp hoặc các tổn thương mắt.
- Chấn thương sọ não: Bệnh nhân bị chấn thương sọ não, tăng áp lực nội sọ, xuất huyết trong não, hoặc có khối u não không nên sử dụng ketamin.
- Nhiễm độc giáp: Ketamin chống chỉ định cho những bệnh nhân bị nhiễm độc giáp.
- Bệnh nhân suy mạch vành hoặc tăng huyết áp: Những người có tiền sử suy mạch vành hoặc tăng huyết áp không nên sử dụng ketamin.
- Phụ nữ mang thai có tiền sản giật hoặc sản giật: Ketamin không được khuyến cáo cho phụ nữ mang thai có tiền sử tiền sản giật hoặc sản giật.
Ketamin là dược chất hay ma túy?
Ketamin là một chất hóa học có cấu trúc tương tự phencyclidin (PCP) và đã được sử dụng như một dược chất gây mê trong phẫu thuật từ năm 1964. Ketamin được sử dụng dưới dạng tiêm tĩnh mạch với đặc tính dễ dùng, tác dụng nhanh, phù hợp cho các cơ sở y tế có điều kiện hạn chế, chẳng hạn như bệnh viện dã chiến hoặc các trạm y tế cơ sở.
Khi sử dụng để gây mê, ketamin giúp người bệnh mất ý thức và cảm giác đau, nhưng vẫn giữ được phản ứng bảo vệ đường hô hấp như hầu và thanh quản. Điều này làm giảm rủi ro về tuần hoàn và hô hấp so với nhiều loại thuốc gây mê khác.
Hiện nay, ketamin vẫn được sử dụng rộng rãi trong bệnh viện để thực hiện một số quy trình phẫu thuật và giảm đau sau chấn thương, không chỉ cho người mà còn phổ biến trong thú y.
Những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng ketamin có khả năng chống trầm cảm vượt trội do giúp thúc đẩy sự hình thành kết nối mới giữa các tế bào thần kinh trong não. Esketamin, một đồng phân của ketamin, được sử dụng qua đường xịt mũi và có thể mang lại hiệu quả nhanh chóng chỉ trong vài giờ, trong khi các loại thuốc chống trầm cảm thông thường có thể mất vài tuần để có tác dụng.
Tuy nhiên, ketamin cũng có nhiều tác dụng phụ, đặc biệt khi sử dụng dưới dạng tiêm, hít, hút hoặc uống. Các tác dụng này bao gồm gây ảo giác, ảo thanh, cảm giác thực tế bị thay đổi, cảm giác bay bổng, tự tin quá mức, sảng khoái và tăng ham muốn tình dục.
Do những tác dụng phụ này, ketamin đã bị giới trẻ lạm dụng như một loại ma túy để giải trí, dẫn đến lệ thuộc và nghiện ngập. Điều này khiến ketamin, từ một dược chất có ứng dụng y tế quan trọng, trở thành một loại ma túy có tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe và cuộc sống người sử dụng.
Những tác hại của Ketamin
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ketamin không gây tử vong trực tiếp, tuy nhiên khi sử dụng kết hợp với các chất kích thích khác, nguy cơ về sức khỏe tăng lên đáng kể. Ketamin có thể làm tăng nhịp tim và huyết áp, và khi dùng kết hợp với các chất kích thích khác hoặc thuốc giảm đau, có thể gây ngừng thở, mất ý thức đột ngột, thậm chí tử vong do dùng quá liều.
Hậu quả này xảy ra bởi khi ketamin và các chất kích thích khác kết hợp trong cơ thể, chúng gây ra sự xung đột và kích thích tăng hoạt động quá mức. Điều này có thể khiến cơ thể rơi vào trạng thái kích động, khó chịu hoặc nghiêm trọng hơn là trụy tim và đột tử.
Tổn thương hệ tiết niệu
Việc sử dụng ketamin thường xuyên có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho hệ tiết niệu, bao gồm bàng quang và thận. Các triệu chứng như tiểu buốt, tiểu khó, tiểu ra máu là những dấu hiệu cảnh báo tổn thương nặng nề. Nếu không được điều trị kịp thời, tổn thương có thể trở nên không thể phục hồi, dẫn đến việc phải cắt bỏ bàng quang và mất khả năng tiểu tiện tự nhiên.
Chuột rút và rối loạn vận động
Sử dụng ketamin kéo dài còn gây ra các cơn đau bụng dữ dội và chuột rút không rõ nguyên nhân. Người dùng có thể gặp tình trạng cơ bắp tay chân cứng và khó vận động, do ketamin ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương và thần kinh ngoại vi.
Ketamin là một loại chất có tác hại nguy hiểm vì nó có thể nhanh chóng làm người dùng mất khả năng kháng cự, tê liệt hoàn toàn, khiến cho những kẻ phạm tội có thể lợi dụng để thực hiện hành vi trộm cướp hoặc xâm hại tình dục.
Trên thị trường bất hợp pháp, ketamin được biết đến với nhiều tên lóng như K, Ke, vitamin K, super K, ket, kitkat hoặc horse trank. Những người lạm dụng thường dùng ketamin ở dạng bột tinh thể màu trắng, hít qua mũi sau khi hơ nóng. Ketamin cũng có thể được bào chế thành viên kẹo, viên nén, hoặc hòa tan trong chất lỏng để hút, chích, nhai hoặc uống.
Khi sử dụng ketamin liều cao, người dùng có thể gặp các triệu chứng sau:
- Tăng huyết áp và nhịp tim: Người dùng có thể bị nôn ói, sốt và có các biểu hiện tăng huyết áp, nhịp tim nhanh.
- Suy giảm nhận thức và rối loạn hành vi: Người dùng ketamin có thể nói chậm, giảm thị lực, xuất hiện ảo giác, cảm thấy lo lắng, hoảng loạn hoặc có hành vi bạo lực. Họ dễ bị rối loạn nhân cách, thậm chí có thể gây ra tai nạn giao thông.
- Co giật và mất khả năng di chuyển: Các biểu hiện như co giật, cứng cơ, mất khả năng di chuyển, co thắt thanh quản và nhìn đôi có thể xuất hiện.
- Hôn mê và trải nghiệm cận tử: Người dùng ketamin liều cao có thể rơi vào trạng thái hôn mê hoặc trải nghiệm cận kề cái chết.
- Nguy cơ tử vong: Sử dụng ketamin liều cao có thể dẫn đến tử vong.
Tác dụng của ketamin trên mỗi người có thể khác nhau, phụ thuộc vào tuổi tác, sức khỏe, cân nặng, dạng thuốc, liều lượng và tần suất sử dụng. Tác dụng của ketamin sẽ giảm dần khi người dùng lạm dụng thuốc và họ cần tăng liều cao hơn để đạt được cảm giác như ban đầu. Việc sử dụng ketamin lâu dài có thể dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như:
- Tổn thương hệ tiết niệu: Ketamin có thể gây đau và viêm bàng quang, tiểu không kiểm soát, dẫn đến hội chứng bàng quang do ketamin.
- Đau mạn tính: Người dùng có thể gặp các cơn đau đầu và đau bụng kéo dài.
- Suy giảm giác quan: Ketamin làm giảm khả năng khứu giác và mất cảm giác về mùi vị do việc hít thuốc vào mũi.
- Rối loạn nhận thức: Sử dụng ketamin lâu dài làm giảm khả năng suy nghĩ, tập trung và làm suy giảm trí nhớ.
- Rối loạn tâm thần: Ketamin có thể gây ra hoang tưởng, loạn thần, rối loạn nhân cách và khiến người dùng có hành vi gây hại cho bản thân hoặc người khác.
Việc sử dụng ketamin kết hợp với rượu hoặc các loại ma túy khác có thể gây căng thẳng nghiêm trọng hơn, làm tăng nguy cơ các tác dụng phụ và thậm chí dẫn đến tử vong.
Khi ngừng sử dụng ketamin, người dùng sẽ cảm thấy mệt mỏi, buồn bã, chán nản, cảm giác suy nhược và bất an, gây khó chịu. Tình trạng này khiến họ muốn sử dụng lại thuốc, dẫn đến phụ thuộc và nghiện ketamin, gây ra các hậu quả tiêu cực nghiêm trọng về sức khỏe, tài chính và đời sống xã hội.
Cách sử dụng ketamin an toàn
Ketamin chỉ nên được sử dụng theo đơn và tại các cơ sở y tế hoặc bệnh viện, dưới sự giám sát và hướng dẫn của các chuyên gia gây mê để đảm bảo an toàn. Đôi khi, bác sĩ có thể kết hợp ketamin với một số loại thuốc khác để ngăn ngừa các triệu chứng ảo giác.
Ketamin có thể được tiêm vào bắp hoặc tiêm tĩnh mạch. Khi tiêm tĩnh mạch, cần tiêm thật chậm để tránh tình trạng suy hô hấp, và thuốc sẽ có tác dụng trong vòng khoảng 1 phút sau khi tiêm.
Khi sử dụng ketamin cùng với barbiturat, không nên dùng chung bơm kim tiêm vì hai hoạt chất này có thể tạo kết tủa, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng.
Đối với bệnh nhân bị ngộ độc rượu cấp tính hoặc có tiền sử nghiện rượu, cần thận trọng khi sử dụng ketamin do nguy cơ tác dụng phụ cao hơn.
Ngoài ra, cần trang bị đầy đủ các thiết bị cấp cứu và hồi sức khi sử dụng ketamin để đối phó với những trường hợp khẩn cấp có thể xảy ra.
Hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về chỉ định, chống chỉ định và những tác hại tiềm ẩn của ketamin, từ đó có thể nhận thức đúng đắn về việc sử dụng loại thuốc này. Ketamin có thể mang lại lợi ích quan trọng trong y tế, nhưng nếu lạm dụng, nó có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe và cuộc sống của người sử dụng.