Lũ lụt là gì? Nguyên nhân và tác hại lũ lụt đối với con người xã hội

Lũ lụt là một trong những thảm họa thiên nhiên khắc nghiệt nhất, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng về người, tài sản và môi trường. Hiện tượng này không chỉ làm đảo lộn cuộc sống của hàng triệu người dân mà còn gây ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển kinh tế và xã hội. Vậy lũ lụt là gì, nguyên nhân từ đâu, và những tác hại khôn lường mà nó có thể gây ra cho xã hội là gì? 

Lũ lụt là gì?

Lũ lụt không chỉ đơn thuần là một hiện tượng, mà thực chất là sự kết hợp của hai hiện tượng: lũ và lụt. Đây là một từ ghép dùng để chỉ trường hợp khi cả hai cùng xảy ra. Nếu xảy ra riêng lẻ, chúng sẽ được gọi cụ thể là lũ hoặc lụt.

Lũ là hiện tượng dòng nước chảy mạnh, nhanh và dữ dội, có khả năng cuốn trôi nhà cửa, ruộng vườn và gây thiệt hại cho con người. Lũ thường có lượng nước ít nhưng tốc độ dòng chảy rất cao, khiến nó xảy ra đột ngột và khó dự đoán. Lũ thường xuất hiện ở các khu vực địa hình đồi núi dốc, khiến nước chảy mạnh xuống vùng thấp hơn. Có ba loại lũ chính là lũ quét, lũ ống và lũ sông.

Lụt là hiện tượng ngập nước trên một vùng đất trong khoảng thời gian dài, nước không thể thoát ra được, gây ra tình trạng ngập úng. Lụt thường xảy ra tại các khu vực trũng, nơi nước dễ đọng lại và khó thoát đi.

Lũ lụt là hiện tượng khi lũ và lụt cùng xảy ra, mực nước sông, hồ dâng cao khiến dòng chảy vượt mức an toàn, gây ra ngập úng và có thể dẫn đến vỡ đê. Đây là một hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm, gây thiệt hại lớn về cả tài sản và con người.

Nguyên nhân gây ra lũ lụt

Lũ lụt có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho người dân về sức khỏe và tài sản. Dưới đây là những nguyên nhân chính dẫn đến lũ lụt mà bạn cần biết:

Bão và triều cường: Bão và triều cường là những nguyên nhân phổ biến gây ra lượng nước lũ lớn, đi kèm với hiện tượng sạt lở đất. Lượng nước từ bão và triều cường khiến nước dâng cao và tràn ngập các khu vực ven biển. Đó là lý do tại sao tại các vùng ven biển, việc trồng rừng ngập mặn phía ngoài đê được coi là một giải pháp hữu hiệu để hạn chế thiệt hại do lũ lụt gây ra.

Mưa lớn kéo dài: Mưa lớn kéo dài, đặc biệt tại các vùng đồng bằng (như khu vực miền Trung nước ta), khiến nước trên các con sông không kịp thoát, dẫn đến ngập úng. Bên cạnh đó, mưa lớn kéo dài còn có thể hình thành các cơn lũ quét và lũ ống, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.

Vỡ đê điều: Câu nói "Tức nước vỡ bờ" thể hiện rõ nhất hiện tượng vỡ đê khi lượng mưa lớn tạo áp lực quá mức lên thành đê, dẫn đến sụp đổ và vỡ đê. Hiện tượng này gây nguy hiểm nghiêm trọng cho người dân sinh sống gần khu vực đê, đe dọa đến tính mạng và tài sản của họ.

Khí nhà kính: Khí nhà kính được tạo ra từ quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch và hoạt động công nghiệp, góp phần làm ô nhiễm môi trường và suy giảm lớp bảo vệ của tầng ozone. Hậu quả là khí nhà kính tác động tiêu cực đến tự nhiên và thời tiết, góp phần gây ra những hiện tượng lũ lụt nghiêm trọng và nhiều hiện tượng thiên tai khác.

Sóng thần và thủy triều: Hiện tượng thủy triều và sóng thần cũng là nguyên nhân gây ra lũ lụt ở các tỉnh ven biển, do mực nước dâng cao, tràn qua các con đê hoặc hồ thủy điện, gây ngập lụt trên diện rộng.

Tác động của con người: Ngoài các nguyên nhân thiên nhiên, tác động của con người cũng góp phần gây nên tình trạng lũ lụt. Việc chặt phá rừng và khai thác tài nguyên bừa bãi khiến đồi núi bị xói mòn, không còn khả năng giữ nước, dẫn đến ngập lụt và sạt lở đất trong mùa mưa bão.

Biến đổi khí hậu: Khi nhu cầu của con người ngày càng tăng, khí hậu thay đổi cũng trở thành một yếu tố góp phần gây ra lũ lụt lớn. Việc phá rừng làm mất đi những lá phổi xanh giúp quang hợp và điều hòa không khí. Lượng CO2 trong không khí tăng cao gây ra biến đổi khí hậu, dẫn đến những hiện tượng thời tiết cực đoan hơn.

Những nguyên nhân trên cho thấy rằng lũ lụt không chỉ đến từ thiên nhiên mà còn từ hoạt động thiếu kiểm soát của con người. Hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp chúng ta có biện pháp ứng phó và giảm thiểu thiệt hại do lũ lụt gây ra.

Tác hại do lũ lụt gây ra

Đe dọa tính mạng con người và vật nuôi

Lũ lụt là mối đe dọa nghiêm trọng đối với tính mạng con người và vật nuôi. Những cơn lũ quét thường xuyên trở thành kẻ giết người hàng đầu trong số các hiện tượng thời tiết nguy hiểm, đặc biệt là ở nhiều quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai. Nước lũ chảy xiết không chỉ gây mất mạng mà còn làm chấn thương nghiêm trọng, đe dọa sự sống của cả người dân, vật nuôi và các loài động vật hoang dã.

Thiệt hại tài sản

Lũ lụt gây ra khoảng 90% thiệt hại liên quan đến các thảm họa thiên nhiên, bao gồm nhà cửa, cơ sở kinh doanh, xe cộ và các trang thiết bị. Chỉ cần một vài cm nước ngập cũng có thể gây thiệt hại đáng kể cho đồ đạc trong nhà, làm gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh, và thậm chí phá hủy hoàn toàn các công trình xây dựng và đất đai. 

Ô nhiễm môi trường

Lũ lụt mang theo rác thải, chất thải từ cống rãnh, ao hồ, khu dân cư, và các bãi rác, tạo ra nguy cơ ô nhiễm nghiêm trọng cho nguồn nước sinh hoạt. Khi nước lũ cuốn đi những chất thải này, nó làm cho nguồn nước trở nên không an toàn, dẫn đến việc bùng phát các bệnh về da, bệnh đường ruột, và nhiễm virus. 

Phát sinh mầm bệnh và nấm mốc

Trong điều kiện lũ lụt, người dân phải sống trong tình trạng thiếu thốn nước sạch, bị bao quanh bởi nước lũ ô nhiễm và rác thải, dẫn đến việc phát sinh nhiều mầm bệnh. Xác động vật và chất thải phân hủy trong nước lũ tạo điều kiện thuận lợi cho các loại virus và vi khuẩn phát triển, làm gia tăng nguy cơ lây lan bệnh tật qua nguồn nước. 

Ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế và sản xuất

Lũ lụt kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh tế, sản xuất và đời sống của người dân. Việc đi lại, sản xuất nông nghiệp, và các hoạt động kinh doanh đều bị đình trệ, gây tổn thất kinh tế nặng nề. Người dân không thể tham gia sản xuất, thu hoạch mùa màng hay đi làm, dẫn đến giảm sút thu nhập, ảnh hưởng đến nền kinh tế địa phương. 

Lũ lụt không chỉ gây ra thiệt hại về vật chất mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người, làm tổn thương môi trường và nền kinh tế. Do đó, việc nâng cao nhận thức về phòng chống lũ lụt và có các biện pháp giảm thiểu tác động của lũ lụt là vô cùng quan trọng để bảo vệ cộng đồng và môi trường sống.

Cách phòng tránh lũ lụt

Không sơ tán khỏi vùng lũ có thể gây nguy hiểm: Việc không sơ tán khỏi vùng ngập lụt hoặc đi vào vùng nước lũ có thể dẫn đến thương tích hoặc tử vong. Vì vậy, chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi lũ xảy ra là điều cần thiết để giảm thiểu những thiệt hại nghiêm trọng.

Hành động khi có cảnh báo lũ lụt

• Nhanh chóng tìm nơi trú ẩn an toàn càng sớm càng tốt.
• Không đi bộ, lội nước hoặc lái xe qua vùng nước ngập.
• Không đi qua cầu khi nước lũ chảy xiết.
• Tùy thuộc vào loại lũ lụt, bạn có thể: (1) Di tản khi được yêu cầu, (2) Di chuyển lên tầng cao hoặc vùng đất cao hơn, (3) Ở yên tại chỗ nếu tình hình cho phép.

Chuẩn bị trước khi có lũ lụt

• Theo dõi thông tin dự báo thời tiết và cảnh báo thiên tai từ các nguồn tin chính thống.
• Tìm hiểu và thực hành các phương án sơ tán, trú ẩn và ứng phó với lũ quét.
• Ghi nhớ con đường an toàn và nhanh nhất để lên vùng cao.
• Chuẩn bị bộ đồ dùng cho thảm họa bao gồm: bộ sơ cứu, đồ ăn đóng hộp và dụng cụ mở hộp, nước đóng chai, quần áo, ủng và găng tay cao su, thiết bị nấu ăn khẩn cấp, đèn pin và pin dự phòng.
• Nếu bạn sống trong khu vực thường xuyên bị ngập lụt, nên chuẩn bị bao cát, tấm nhựa và gỗ để bảo vệ tài sản.
• Dự trữ thực phẩm, nước sạch, thuốc men cơ bản, và đồ dùng thiết yếu để có thể mang theo khi cần sơ tán ngay lập tức.

Giữ an toàn trong khi có lũ lụt

• Sơ tán ngay khi có thông báo từ chính quyền.
• Tránh đi qua cầu khi nước chảy xiết, vì nó có thể bị cuốn trôi mà không báo trước.
• Nếu bị mắc kẹt trong tòa nhà, lên tầng cao nhất để tránh nước lũ. Chỉ lên mái nhà nếu thực sự cần thiết và để phát tín hiệu cầu cứu.

An toàn sau khi lũ rút

• Đến cơ quan chức năng để nhận thông tin và hướng dẫn. Chỉ trở về nhà khi đã đảm bảo an toàn.
• Tránh lái xe trừ khi thực sự cần thiết.
• Mang găng tay bảo hộ, quần áo và ủng khi dọn dẹp. Nếu làm sạch nấm mốc, hãy sử dụng khẩu trang hoặc khăn che mặt phù hợp.
• Những người mắc bệnh hen suyễn, bệnh phổi hoặc suy giảm hệ miễn dịch không nên vào các tòa nhà có nước rò rỉ hoặc nấm mốc phát triển.
• Cẩn thận với rắn và các loài động vật khác có thể còn trong nhà sau lũ.
• Đề phòng nguy cơ điện giật. Không chạm vào thiết bị điện nếu chúng bị ướt hoặc bạn đang đứng trong nước. Hãy tắt nguồn điện nếu có thể để tránh tai nạn.
• Tránh lội trong nước lũ vì nước có thể chứa chất ô nhiễm và mảnh vụn nguy hiểm. Đường dây điện ngầm hoặc đứt cũng có thể gây nguy hiểm.
• Chỉ sử dụng máy phát điện hoặc các thiết bị chạy bằng xăng ngoài trời và tránh xa cửa sổ để đảm bảo an toàn.

Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ hơn về những nguyên nhân và tác động nghiêm trọng của lũ lụt, từ những nguyên nhân tự nhiên đến tác động tiêu cực do con người gây ra. Lũ lụt không chỉ ảnh hưởng đến tài sản mà còn đe dọa tính mạng và cuộc sống của con người. Chúng ta cần nâng cao nhận thức và hành động bảo vệ môi trường, góp phần giảm thiểu tác động xấu của lũ lụt.