Nguyên nhân, triệu chứng và tác hại của dậy thì sớm
Dậy thì sớm đang ngày càng trở nên phổ biến khi đời sống vật chất và dinh dưỡng của xã hội được cải thiện. Tuy nhiên, không ít phụ huynh lại xem nhẹ hiện tượng này, cho rằng đây là quá trình tự nhiên không cần can thiệp. Thực tế, dậy thì sớm có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và tâm lý của trẻ, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Dậy thì sớm là gì?
Dậy thì sớm là hiện tượng mà trẻ em, đặc biệt ở lứa tuổi thiếu niên, bắt đầu quá trình phát triển tình dục sớm hơn so với độ tuổi bình thường. Quá trình này bao gồm những thay đổi về kích thước và hình dạng của cơ thể, cùng với sự xuất hiện các đặc điểm giới tính thứ cấp như lông mu, sự phát triển của vú và giọng nói thay đổi.
Trẻ được coi là dậy thì sớm khi quá trình này diễn ra trước 8 tuổi đối với bé gái và trước 9 tuổi đối với bé trai, mặc dù tiêu chuẩn này có thể khác nhau giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ. Sau khi dậy thì bắt đầu, quá trình này sẽ tiến triển nhanh chóng và thường dừng lại khi trẻ đạt đến tiềm năng chiều cao di truyền tối đa.
Nguyên nhân dậy thì sớm
Dậy thì sớm ở trẻ xảy ra khi não bắt đầu sản xuất hormone giải phóng gonadotropin (GnRH), từ đó kích thích tuyến yên sản xuất hormone estrogen và testosterone. Estrogen chịu trách nhiệm cho sự phát triển các đặc tính sinh dục ở nữ, trong khi testosterone đảm nhiệm vai trò này ở nam.
Có nhiều nguyên nhân có thể gây ra dậy thì sớm, bao gồm các khối u ở buồng trứng, tuyến thượng thận, tuyến yên, hoặc não; các vấn đề về thần kinh trung ương; rối loạn hormone; chấn thương não; hoặc do di truyền. Thậm chí, có nhiều trường hợp không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng.
Nguyên nhân dậy thì sớm trung ương
Dậy thì sớm trung ương là khi quá trình dậy thì bắt đầu sớm nhưng không có điểm bất thường nào trong các bước phát triển. Phần lớn trẻ dậy thì sớm trung ương không thể xác định được nguyên nhân cụ thể, nhưng có một số yếu tố có thể liên quan như khối u ở hệ thần kinh trung ương, bức xạ, tổn thương não hoặc tủy sống.
Hội chứng di truyền McCune-Albright (ảnh hưởng đến sự phát triển xương và nội tiết tố), và khiếm khuyết bẩm sinh như tràn dịch não. Trẻ mắc suy giáp hoặc tăng sản thượng thận bẩm sinh cũng có nguy cơ dậy thì sớm trung ương.
Nguyên nhân gây dậy thì sớm ngoại vi
Dậy thì sớm ngoại vi ít phổ biến hơn và không liên quan đến hormone GnRH. Tình trạng này xảy ra do sự giải phóng hormone estrogen hoặc testosterone từ các vấn đề ở buồng trứng, tinh hoàn, tuyến thượng thận, hoặc tuyến yên.
Một số nguyên nhân cụ thể bao gồm: khối u ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên, hội chứng McCune-Albright, hoặc trẻ tiếp xúc thường xuyên với các sản phẩm chứa estrogen hoặc testosterone như kem hoặc thuốc mỡ.
Ở nữ giới, dậy thì sớm ngoại vi có thể liên quan đến u nang buồng trứng, trong khi ở nam giới, nguyên nhân có thể là khối u ở tế bào mầm hoặc tế bào Leydig (sản xuất testosterone), hoặc rối loạn di truyền khiến trẻ sản xuất testosterone sớm hơn bình thường.
Các triệu chứng nhận biết dậy thì sớm ở trẻ
Trong giai đoạn dậy thì, trẻ em sẽ trải qua những thay đổi mạnh mẽ về chiều cao và cân nặng, thậm chí có thể vượt quá ngưỡng +2SD so với trung bình độ tuổi. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của xương đôi khi dẫn đến việc kích thước cơ thể nhỏ hơn mong đợi khi trưởng thành.
Đối với dậy thì sớm, trẻ gái thường thấy kích thước buồng trứng tăng lên, trong khi trẻ trai có sự gia tăng kích thước tinh hoàn. Tuy nhiên, điều này không xảy ra trong trường hợp trưởng thành sớm đơn độc của vỏ thượng thận.
Cha mẹ có thể dễ dàng nhận biết các dấu hiệu của dậy thì sớm nếu trẻ dưới 8 tuổi xuất hiện những biểu hiện sau:
- Xuất hiện mụn trứng cá trên mặt.
- Ngực sưng đau, vú bắt đầu phát triển.
- Mọc lông nách và lông mu.
- Mồ hôi tiết ra nhiều hơn và có mùi đặc trưng.
- Xuất hiện kinh nguyệt, thường sau 2-3 năm kể từ khi ngực bắt đầu phát triển.
Tâm lý của trẻ trong giai đoạn này cũng thay đổi nhiều. Một số bé vẫn ngây thơ và chưa nhận thức được sự thay đổi của cơ thể, trong khi một số khác lại trở nên ngại ngùng, dè dặt, và thậm chí có cảm giác xấu hổ, dẫn đến sự khép kín hơn. Trẻ cũng trở nên nhạy cảm và dễ xúc động, vì vậy bố mẹ cần dành thời gian để lắng nghe, quan tâm và hỗ trợ con trong giai đoạn quan trọng này.
Những tác hại của việc dậy thì sớm
Chiều cao thấp: Dậy thì sớm khiến trẻ phát triển chiều cao nhanh chóng, có thể cao hơn bạn bè cùng trang lứa trong thời gian đầu. Tuy nhiên, quá trình trưởng thành của xương diễn ra nhanh hơn, dẫn đến việc trẻ ngừng phát triển chiều cao sớm hơn so với bình thường.
Kém tự tin: Sự phát triển sớm của ngực, lông mọc nhiều, và mùi cơ thể khiến trẻ cảm thấy mình khác biệt so với bạn bè xung quanh. Điều này có thể khiến trẻ cảm thấy tự ti, lo lắng, và gặp khó khăn trong việc hòa nhập. Thêm vào đó, trẻ có thể bị bạn bè trêu chọc vì những thay đổi khác biệt, gây ảnh hưởng đến tâm lý và khả năng giao tiếp của trẻ.
Trầm cảm và lo âu: Dậy thì sớm gây mất cân bằng hormone, khiến hàm lượng hormone kích thích dậy thì tăng cao, làm cho tính khí của trẻ trở nên thất thường hơn. Trẻ dễ nóng giận, lo lắng, và gặp phải các triệu chứng trầm cảm.
Căng thẳng và mệt mỏi: Căng thẳng là yếu tố làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở trẻ và cũng là một hệ lụy của tình trạng này. Khi trẻ bị căng thẳng kéo dài, nguy cơ trầm cảm và rơi vào các tệ nạn xã hội như sử dụng ma túy, rượu, và thuốc lá cũng tăng cao, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và sức khỏe của trẻ.
Các vấn đề về tình dục: Dậy thì sớm khiến cơ thể trẻ phát triển vượt trội so với bạn bè cùng trang lứa, dẫn đến sự tò mò và khám phá về tình dục nhiều hơn. Trẻ dậy thì sớm có xu hướng quan hệ tình dục sớm khi chưa sẵn sàng về mặt cảm xúc và thiếu khả năng chịu trách nhiệm.
Khó khăn trong hòa nhập xã hội: Trẻ dậy thì sớm thường gặp khó khăn trong việc hòa nhập với bạn bè đồng trang lứa vì vẻ ngoài trưởng thành hơn. Do đó, trẻ có xu hướng chơi với những bạn lớn tuổi hơn và dễ tiếp thu những thói quen không lành mạnh từ nhóm này, chẳng hạn như hút thuốc, uống rượu bia.
Vấn đề về hành vi: Dậy thì sớm có thể khiến trẻ trở nên hung hăng và có những hành vi bộc phát. Nguyên nhân của tình trạng này có thể do ảnh hưởng từ bạn bè xấu. Trẻ thường thoải mái hơn khi chơi với những người bạn lớn tuổi, nhưng nếu những người bạn này có hành vi tiêu cực, trẻ cũng dễ bị ảnh hưởng và học theo những hành vi này.
Lạm dụng chất gây nghiện: Trẻ dậy thì sớm dễ bị áp lực từ những người bạn lớn tuổi hơn, khiến trẻ có thể rơi vào các cạm bẫy xã hội, thử các chất gây nghiện như ma túy, thuốc lá, và rượu bia. Ở các bé trai, hormone testosterone tăng cao có thể khiến trẻ có xu hướng thể hiện bản thân bằng cách thử các chất kích thích, trong khi các phần của não liên quan đến kiểm soát hành vi và ra quyết định vẫn chưa hoàn thiện.
Tăng nguy cơ ung thư vú: Ở các bé gái dậy thì sớm, nguy cơ mắc ung thư vú khi trưởng thành tăng cao do cơ thể tiếp xúc với hormone estrogen sớm. Việc tiếp xúc với estrogen càng sớm làm gia tăng nguy cơ phát triển ung thư vú sau này.
Rối loạn ăn uống: Sự gia tăng hormone giới tính đột ngột khi dậy thì sớm có thể khiến trẻ gặp phải các vấn đề về rối loạn ăn uống. Trẻ có thể trở nên biếng ăn, bỏ bữa hoặc ngược lại, ăn nhiều và mất kiểm soát, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ.
Các biện pháp phòng ngừa dậy thì sớm
Dậy thì sớm có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng cha mẹ có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách áp dụng những biện pháp sau:
Chế độ dinh dưỡng cân đối
Một chế độ ăn uống cân đối đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa dậy thì sớm. Việc tránh thừa cân hoặc béo phì, đặc biệt ở trẻ gái, có thể giúp giảm nguy cơ này. Cha mẹ nên đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết cho trẻ, đồng thời hạn chế thức ăn nhiều đường, chất béo, và các chất bảo quản hóa học.
Khám sức khỏe định kỳ
Việc đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ là biện pháp quan trọng để phát hiện và can thiệp kịp thời nếu có dấu hiệu dậy thì sớm. Các bác sĩ có thể đánh giá sự phát triển của trẻ, kiểm tra nồng độ nội tiết tố sinh dục và phát hiện sớm những vấn đề bất thường. Nếu trẻ có dấu hiệu dậy thì sớm, nên đưa trẻ đi khám định kỳ 3 tháng/lần để theo dõi.
Hạn chế mỹ phẩm và thuốc
Cha mẹ nên hạn chế cho trẻ sử dụng các loại mỹ phẩm làm đẹp sớm và không nên dùng những loại thuốc có thể ảnh hưởng đến nội tiết tố. Những sản phẩm này có thể gây thay đổi hormone và ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên của trẻ.
Bên cạnh đó, dù có ý kiến cho rằng sữa có thể gây dậy thì sớm, hiện chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng xác nhận điều này. Việc cung cấp đủ lượng sữa và các thực phẩm giàu canxi sẽ giúp đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh và tự nhiên của trẻ, tránh tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng và ảnh hưởng đến chiều cao.
Hy vọng rằng thông qua bài viết trên, quý phụ huynh đã có thêm thông tin hữu ích về dậy thì sớm, từ đó hiểu rõ hơn và có cách phòng ngừa, hỗ trợ cho con trẻ phát triển một cách khỏe mạnh và đúng độ tuổi.
Dậy thì sớm là vấn đề cần được chú ý, và sự quan tâm, đồng hành của cha mẹ luôn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và tâm lý của trẻ. Cảm ơn bạn đã dành thời gian tham khảo bài viết tại ttl.edu.vn. Chúng tôi luôn mong muốn đem đến những thông tin hữu ích và chính xác, giúp các bậc phụ huynh hiểu rõ hơn về sự phát triển của con em mình.